Ngenxa yengcindezi entsha neqhubekayo yokusebenzisa imali kwezempilo, imfundo, ezokuthutha kanye nezokuphepha, uhulumeni unqume ukukhuphula intela ye-value-added (VAT) ngamaphesenti angu-0.5 eminyakeni emibili ezayo, okuzoletha i-VAT ku-16% unyaka wezimali ka-2026/27.
“Lokhu kuhlobene nohulumeni ukufeza kahle igunya lakhe lokulethwa kwezinsiza. Ngemva kokucutshungulwa ngokucophelela, uhulumeni usenqume ukuxhasa lezi zimali. Ukuhlehlisa uxhaso lwale mikhakha kuzophinde kubeke engcupheni amandla kahulumeni okuhlangabezana nezibopho zakhe zomthethosisekelo kubantu, kusho uNgqongqoshe wezeziMali u-Enoch Godongwana ngoLwesithathu.
Ukwenyuka kokuqala kwamaphesenti angu-0.5 esilinganisweni se-VAT kuzoqala ukusebenza ngomhla ka-1 Meyi 2025 kanti ukwenyuka kwesibili kwamaphesenti angu-0.5 kuzoqala ukusebenza ngomhla lu-1 kuMbasa wezi-2026.
“Lesi sinqumo asenziwanga kalula. Akekho uNgqongqoshe Wezezimali oke ajabule ngokunyusa izintela. Siyalazi iqiniso lokuthi umthwalo ophansi wentela ungasiza ekwandiseni ukutshalwa kwezimali nokudala amathuba emisebenzi futhi uvule namandla okusebenzisa imali ekhaya.
“Nokho, kuye kwadingeka silinganisele lolu lwazi ngokumelene nezidingo zangempela nezicindezelayo zokulethwa kwezinsiza ezibalulekile ezinhlosweni zethu zentuthuko futhi ezingeke zihlehliswe,” uNgqongqoshe utshele iPhalamende, njengoba ethula Inkulumo Yesabelomali.
Uchaze ukuthi uhulumeni uzihlole kahle ezinye izindlela zokunyusa izinga le-VAT.
“Silinganisele ukuhwebelana kwenqubomgomo okuhilelekile, okuhlanganisa ukukhushulwa kwezintela zebhizinisi nezomuntu siqu. Ukwenyuka kwamazinga entela yebhizinisi noma yomuntu siqu kungangenisa imali encane, kuyilapho kungase kulimaze ukutshalwa kwezimali, ukwakhiwa kwamathuba emisebenzi kanye nokukhula komnotho.
“Ukuqoqwa kwentela yebhizinisi kwehlile kule minyaka embalwa edlule, inkomba yokwehla kwenzuzo kanye nesimo sokuhweba esibhebhethekiswe yizingqinamba zezokuthutha kanye nokukhuphuka kwezindleko zikagesi. Ngaphezu kwalokho, ukuqoqwa kwentela yemali engenayo yebhizinisi eNingizimu Afrika sekuvele kuphezulu kuneningi lamazwe ontanga yethu.
“Ngakolunye uhlangothi, ukwenyuka kwezinga lentela yomuntu siqu kuzonciphisa izinxephezelo zabakhokhi bentela’ ukuze zisebenze futhi zonge. Izinga lethu eliphezulu lentela engenayo yomuntu siqu kanye nokuqoqwa kwentela yethu engenayo njengephesenti le-GDP kuphezulu kakhulu kunakwamazwe amaningi asathuthuka. Ukwandisa ngakho-ke akunakwenzeka,” uthe.
UGodongwana uthe ukuthatha isikweletu esengeziwe ukuze kuhlangatshezwane nengcindezi yokusebenzisa imali nakho akunakwenzeka.
“Inani likhulu kakhulu. Izindleko zokuboleka ngeke zithengeke. Isilinganiso sethu sekhredithi yokutshalwa kwezimali okuncane sizokwenza leli zinga lokuboleka libize kakhulu futhi lisibeke engcupheni yokwehliswa okwengeziwe.
“VAT intela ethinta wonke umuntu. Ngokukhetha ukukhuphuka okuncane ku-VAT, umphumela wayo wokusabalalisa nomthelela kucatshangelwe ngokucophelela. Ukwenyuka futhi kuyindlela ephumelela kakhulu yokugwema ukuncishiswa kwezindleko ezengeziwe kanye nokusenza sikwazi ukwelula iholo lomphakathi,” esho.
Imizi ye-Cushioning
Nakuba uhulumeni ethathe isinqumo sokwandisa i-VAT, uzosebenzisa izindlela zokuvikela amakhaya asengozini.
Uhulumeni wazi kahle izingcindezi zezindleko zokuphila ezibhekene nemizi, okuhlanganisa amanani aphezulu okudla nophethiloli kanye nokukhuphuka kwezindleko zikagesi nezokuthutha. Yingakho sithatha izinyathelo eziqinile zokuvikela amakhaya asengozini,” kusho uNgqongqoshe.
Lokhu kuzokwenziwa ngokuhlinzeka ngokukhushulwa kwezibonelelo zomphakathi ezingaphezu kwamandla emali; ukwandisa ubhasikidi wezinto zokudla ezilinganiselwe ze-VAT ukuze kufakwe imifino esemathinini, izingxube zoketshezi lobisi, nenyama yesitho evela ezimvini, ezinkukhu nezinye izilwane kanye nokungakhuphuli intela kaphethiloli ngomunye unyaka, konga abathengi cishe ku-R4 billion.
Uhlelo lwe-VAT okwamanje alukho izinga lokudla okubalulekile okungu-21 ngomzamo wokuzenza zithengeke kakhulu emindenini ehola kancane.
Uhulumeni wenze isiphakamiso sokwelula uhlu lokudla okuyisisekelo okukalwe ngoziro ukuze kuncishiswe umphumela wokwenyuka kwezinga le-VAT.
“Kusukela mhla lu-1 kuNhlaba wezi-2025, isilinganiso esinguziro sizonwetshwa ukuze sifake i-offal edliwayo yezimvu, izinkukhu, izimbuzi, izingulube nezilwane zezinkomo; ukusikeka okuqondile okufana namakhanda, izinyawo, amathambo nezilimi; inhlanganisela yoketshezi lobisi; kanye nemifino efakwe ethini noma esemathinini
“Ezinye iziphakamiso zentela zihlanganisa akukho ukulungiswa kokwehla kwamandla emali ezikweletini zentela yezokwelapha, ukwenyuka kwamandla emali ngaphezu kwamandla emali emalini yentela yotshwala nogwayi, kanye nokukhululwa kwembuyiselo kadizili emikhakheni eyinhloko,” kusho uNgqongqoshe.
Abakaki bentela yemali engenayo yomuntu siqu nezaphulelo ngeke zilungiselwe ukwehla kwamandla emali ngo-2025/26.
“Iziphakamiso zentela yemali engenayo yomuntu siqu ziqala ukusebenza kusukela mhla lu-1 kuNdasa wezi-2025 futhi kulindeleke ukuthi ziqoqe imali eyizigidi eziyizinkulungwane ezingu-R19.5. Azikho izinguquko ezikweletini zentela yezokwelapha ezihlongozwayo – lezi zizohlala ku-R364 ngenyanga kwabahlomuli ababili bokuqala futhi ku-R246 ngenyanga kwabahlomuli abasele,” Ukubuyekezwa Kwesabelomali Sikazwelonke Somgcinimafa ka-2025 kusho. –